Thỏa thuận hòa bình cho chiến tranh Nga-Ukraine sắp đạt được! Đặc phái viên của Trump: Chỉ còn lại quyền kiểm soát Donbass và nhà máy điện hạt nhân

Đặc phái viên về vấn đề Ukraine của chính quyền Trump, Keith Kellogg, phát biểu tại Diễn đàn Quốc phòng Quốc gia Reagan rằng, một thỏa thuận nhằm chấm dứt chiến tranh Nga-Ukraine “thực sự đã rất gần”, các nỗ lực giải quyết xung đột đã bước vào “10 mét cuối cùng”. Hiện chỉ còn hai vấn đề then chốt chưa được giải quyết: quyền sở hữu lãnh thổ Donbass và quyền kiểm soát nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia. Kellogg cho biết, tổng số người chết và bị thương ở cả hai bên Nga-Ukraine đã vượt quá 2 triệu người. Tuy nhiên, Điện Kremlin phản hồi rằng, đề xuất của Mỹ cần phải “thay đổi căn bản”.

Chỉ còn hai vấn đề lớn: Donbass và nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia

(Nguồn: Wikipedia)

Kellogg phát biểu tại Thư viện Tổng thống Reagan ở Simi Valley, California rằng, các nỗ lực giải quyết xung đột chiến tranh Nga-Ukraine đã bước vào “10 mét cuối cùng”, và đây thường là phần khó khăn nhất. Ông chỉ ra, hai vấn đề lớn chưa được giải quyết hiện nay, một là vấn đề lãnh thổ, chủ yếu liên quan đến tương lai của Donbass, và vấn đề còn lại là tương lai của nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia của Ukraine, nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu hiện đang bị Nga kiểm soát.

Kellogg nói: “Nếu chúng ta có thể giải quyết được hai vấn đề này, tôi nghĩ các vấn đề khác về cơ bản đều có thể giải quyết suôn sẻ. Chúng ta đã rất gần rồi. Thực sự rất, rất gần.” Tuyên bố lạc quan này không thường xuất hiện trong các phát biểu công khai của đội ngũ Trump, cho thấy đàm phán có thể đã đạt được tiến triển thực chất.

Donbass bao gồm hai khu vực Donetsk và Luhansk, là vùng tranh chấp cốt lõi trong chiến tranh Nga-Ukraine. Cái gọi là “vấn đề lãnh thổ” của Điện Kremlin là yêu sách chủ quyền đối với toàn bộ Donbass. Tuy nhiên, Ukraine vẫn kiểm soát khoảng 5.000 km² khu vực Donbass. Gần như tất cả các quốc gia đều công nhận Donbass thuộc về Ukraine, điều này khiến bất kỳ việc chuyển nhượng lãnh thổ nào cũng đối mặt với những trở ngại lớn về pháp lý quốc tế và chính trị.

Vấn đề nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia cũng nan giải không kém. Nhà máy này là cơ sở hạt nhân lớn nhất châu Âu, có sáu lò phản ứng với tổng công suất lắp đặt 5.700 MW. Kể từ tháng 3 năm 2022, khi bị quân đội Nga chiếm đóng, cơ sở này nhiều lần trở thành tâm điểm của các hoạt động quân sự, làm dấy lên lo ngại nghiêm trọng về an toàn hạt nhân trong cộng đồng quốc tế. Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) nhiều lần kêu gọi thiết lập vùng an toàn quanh nhà máy, nhưng cả hai bên Nga-Ukraine đều chưa chấp nhận.

Tranh chấp cốt lõi về Donbass và nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia

Vấn đề chủ quyền Donbass: Nga yêu cầu toàn bộ Donbass, Ukraine vẫn kiểm soát khoảng 5.000 km², liên quan đến luật pháp quốc tế và nguyên tắc toàn vẹn lãnh thổ

Quyền kiểm soát nhà máy hạt nhân: Quân đội Nga chiếm giữ cơ sở hạt nhân lớn nhất châu Âu, Ukraine yêu cầu trả lại, cộng đồng quốc tế lo ngại rủi ro an toàn hạt nhân

Dân số và tài nguyên: Donbass sở hữu tài nguyên than đá và công nghiệp dồi dào, nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia từng cung cấp 20% điện cho Ukraine

Lập trường cứng rắn của Zelensky: Không nhượng bộ trước trưng cầu dân ý

Tổng thống Ukraine Zelensky cho biết, nếu không thông qua trưng cầu dân ý mà giao nốt phần còn lại của khu vực Donetsk sẽ là hành vi bất hợp pháp, và sẽ tạo bàn đạp cho Nga tiến sâu hơn vào Ukraine trong tương lai. Lập trường cứng rắn này cho thấy, dù đội ngũ Trump tuyên bố gần đạt được thỏa thuận, phía Ukraine vẫn còn nhiều dè dặt lớn.

Zelensky hôm thứ Bảy cho biết, ông đã có cuộc điện đàm dài và “rất thực chất” với Vitkov và Kushner. Điện Kremlin cho biết, dự kiến Kushner sẽ đảm nhận vai trò chính trong việc soạn thảo thỏa thuận tiềm năng. Điều này ngụ ý đội ngũ Trump đang cố gắng vượt qua các kênh ngoại giao truyền thống, thúc đẩy tiến trình đàm phán qua các thành viên gia đình và thân tín.

Yêu cầu trưng cầu dân ý của Zelensky không phải là không có cơ sở. Điều 73 Hiến pháp Ukraine quy định rõ, các quyết định liên quan đến thay đổi lãnh thổ phải được quyết định thông qua trưng cầu dân ý toàn quốc. Điều này có nghĩa là, ngay cả khi đàm phán đạt được một khuôn khổ thỏa thuận nào đó, vẫn cần sự ủy quyền trực tiếp của người dân Ukraine. Xét đến các cuộc khảo sát dư luận cho thấy hơn 80% người dân Ukraine phản đối nhượng bộ bất kỳ phần lãnh thổ nào cho Nga, trưng cầu dân ý có thể trở thành rào cản lớn nhất cho bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào.

Ngoài ra, lo ngại về “hiệu ứng bàn đạp” của Zelensky cũng có tiền lệ lịch sử. Sau khi Nga sáp nhập Crimea năm 2014, nước này không dừng lại các áp lực quân sự đối với Ukraine, mà còn ủng hộ lực lượng ly khai ở Donbass, cuối cùng dẫn đến cuộc xâm lược toàn diện năm 2022. Trải nghiệm này khiến Ukraine cực kỳ thận trọng với bất kỳ sự nhượng bộ lãnh thổ nào.

Điện Kremlin phản hồi: Đề xuất của Mỹ cần thay đổi căn bản

Hôm Chủ nhật, truyền thông Nga dẫn lời cố vấn chính sách đối ngoại hàng đầu của Putin, Yuri Ushakov, cho rằng Mỹ phải thực hiện “những thay đổi lớn, thậm chí là thay đổi căn bản” đối với đề xuất của họ về Ukraine. Ông không nói rõ Moscow cụ thể muốn Washington thay đổi điều gì. Tuyên bố mơ hồ này vừa có thể là chiến thuật đàm phán, vừa có thể ám chỉ bất đồng giữa hai bên vẫn còn rất lớn.

Tuần trước, Putin đã có cuộc gặp kéo dài bốn giờ tại Điện Kremlin với đặc phái viên của Trump, Steve Vitkov, và con rể Jared Kushner. Ushakov cho biết, hai bên đã thảo luận về “vấn đề lãnh thổ”. Đây là lần tiếp xúc trực tiếp thực chất nhất giữa cấp cao Nga và đội ngũ Trump kể từ khi chiến tranh Nga-Ukraine bùng nổ. Thời lượng bốn giờ cho thấy hai bên thực sự đã thảo luận sâu, chứ không chỉ là cuộc gặp xã giao.

Tuy nhiên, tuyên bố của Điện Kremlin về việc cần “thay đổi căn bản” đã dội gáo nước lạnh vào tiến trình đàm phán. Điều này có thể hàm ý rằng, đề xuất của Mỹ theo quan điểm của Nga, vẫn chưa đáp ứng được những yêu cầu cốt lõi của Moscow về chủ quyền lãnh thổ, giới hạn mở rộng NATO hoặc phi quân sự hóa Ukraine. Một dự thảo thỏa thuận hòa bình của Mỹ bị rò rỉ hồi tháng trước gồm 28 điều khoản, làm dấy lên lo ngại từ các quan chức Ukraine và châu Âu. Họ cho rằng các đề xuất này đã nhượng bộ lớn cho Moscow về vấn đề NATO, quyền kiểm soát 1/5 lãnh thổ Ukraine của Nga cũng như việc hạn chế quy mô quân đội Ukraine.

Áp lực hòa bình phía sau con số 2 triệu thương vong

Trung tướng về hưu Kellogg từng tham gia các cuộc chiến tại Việt Nam, Panama và Iraq. Ông cho biết, quy mô thương vong (chết và bị thương) trong chiến tranh Nga-Ukraine là “gây sốc”, chưa từng có trong các cuộc chiến khu vực. Kellogg cho rằng, tổng số người chết và bị thương của cả Nga và Ukraine đã vượt quá 2 triệu người. Cả hai bên Nga-Ukraine đều chưa công bố số liệu thương vong đáng tin cậy, nhưng nếu con số này là chính xác, chiến tranh Nga-Ukraine sẽ trở thành xung đột chết chóc nhất châu Âu kể từ Thế chiến II.

Trump cho biết, ông muốn được ghi nhớ như “người kiến tạo hòa bình”. Ông nói, chấm dứt xung đột chết chóc nhất châu Âu kể từ Thế chiến II cho đến nay, là mục tiêu ngoại giao khó đạt được nhất trong nhiệm kỳ của ông. Tuyên bố này cho thấy Trump coi đàm phán hòa bình chiến tranh Nga-Ukraine là phần cốt lõi trong di sản tổng thống của mình.

Nga đã xâm lược Ukraine vào tháng 2 năm 2022, trước đó phe ly khai thân Nga ở Donbass đã giao tranh với quân đội Ukraine suốt 8 năm. Hiện nay, Nga kiểm soát 19,2% lãnh thổ Ukraine, bao gồm Crimea bị sáp nhập năm 2014, toàn bộ khu vực Luhansk, hơn 80% Donetsk, khoảng 75% Kherson và Zaporizhzhia, cũng như một phần các khu vực Kharkiv, Sumy, Mykolaiv và Dnipropetrovsk.

Con số 2 triệu thương vong làm tăng thêm tính cấp bách cho các cuộc đàm phán hòa bình, nhưng đồng thời cũng khiến bất kỳ thỏa thuận nào bị coi là “bán rẻ hòa bình” đều khó được người dân hai bên chấp nhận. Đối với Ukraine, những hy sinh to lớn đòi hỏi kết quả tương xứng; đối với Nga, cái giá quá đắt cũng cần có lợi ích lãnh thổ hoặc chiến lược thực chất để biện minh cho “tính hợp lý” của cuộc chiến.